HONNE và TATEMAE

Chuyên đề văn hóa Nhật Bản

CÂU CHUYỆN HONNE VÀ TATEMAE
Người nước ngoài ở Nhật (đi học hay đi làm) thường hay than phiền là không biết người Nhật có thật lòng hay họ chỉ nói cho vừa lòng bạn. Họ "hai hai" (vâng vâng) tức là 二つ返事 (futatsu henji = HAI HAI) là họ đồng ý thật hay chỉ là họ tỏ ra đang lắng nghe và tôn trọng bạn? Làm thế nào biết người Nhật có thật lòng với bạn hay họ chỉ xã giao và giữ phép lịch sự?

Nếu bạn ở Nhật một vài năm bạn nghĩ họ thật lòng. Sau 3 năm bạn nghĩ họ giả dối. Sau 5 năm, sau 10 năm ... đấy là nếu bạn vẫn ở Nhật, bạn vẫn không hiểu người Nhật nghĩ gì trong đầu.

Tôi hiểu. (Hiểu việc bạn không hiểu chứ không phải hiểu việc người Nhật nghĩ gì trong đầu ^^)

Trước hết, các bạn cần học về HONNE và TATEMAE, những khái niệm quan trọng trong văn hóa Nhật Bản.

Minh họa Honne và Tatemae của Saromalang

建前 TATEMAE [KIỆN TIỀN] là lý do danh nghĩa, lớp vỏ bọc để bạn làm gì đó. Nó không hề có nghĩa xấu như nhiều người lầm tưởng nhé. Bạn làm việc tốt cũng cần có Tatemae và làm việc xấu thì càng cần có Tatemae. Đa phần người Nhật đều dùng Tatemae nhưng không làm việc xấu.

本音 HONNE [BẢN ÂM] là bản chất hay lý do thật sự, hay mong muốn thực sự bên trong. Và Honne cũng không nhất định là xấu hay đối lập với Tatemae.

Honne và Tatemae không đối lập nhau như nhiều bạn nghĩ mà nó là một sự hòa hợp, gắn liền với nhau như một thực thể. Những người không phân biệt được Honne và Tatemae được coi là những người không biết quan sát (空気が読めない KUUKI GA YOMENAI = không đọc được bầu không khí) và vì thế không thành công trong xã hội Nhật Bản (cũng khó thành công ở nơi khác).

Hãy nhìn hình minh họa HONNE - TATEMAE của Saromalang và phát huy trí tưởng tượng của bạn. Bạn sẽ thấy đây là một thể hợp nhất, phải có cái này mới có cái kia, làm nên một tổng thể hài hòa.

Bởi vì xã hội Nhật Bản là một xã hội coi trọng:

美

BI [MỸ] = CÁI ĐẸP

và

和

WA [HÒA] = SỰ HÀI HÒA, HÒA HỢP

Dùng TATEMAE để tránh phải nói tới HONNE sẽ gây khó xử cho người khác hay bản thân, như thế thì giữ được sự tôn trọng và lễ nghĩa trong xã hội. Nhờ đó, xã hội vận hành một cách trơn tru và có đạo lý. Khái niệm Tatemae và Honne tương đối trừu tượng nên tôi sẽ đưa ra ví dụ cụ thể để bạn dễ hình dung.

VÍ DỤ VỀ HONNE VÀ TATEMAE
Khi tặng quà tại Nhật:
TATEMAE: ほんの気持ちですが Honno kimochi desuga .... "Đây chỉ là chút lòng thành của tôi .."
HONNE 1: Món quà đắt lắm đấy ạ, tôi phải chọn mãi mới có, hi vọng anh/chị sẽ vui.
HONNE 2: Quà đắt đấy, sử dụng cho nó đàng hoàng và nhớ trả ơn nhé.

Đa phần người Nhật là Honne 1. Honne 2 là những người muốn tặng quà để đổi lại ân huệ nào đấy.

Khi trả tiền lương cho người làm thuê:
TATEMAE: Cảm ơn bạn vì đã đóng góp công sức trong tháng này, đây là phần đóng góp của bạn (phong bao đựng tiền.)
HONNE: Làm sao  đưa tiền cho người làm thuê mà họ không bị cảm giác là người đi làm để nhận tiền.

Khi sa thải nhân công ở Anh quốc:
TATEMAE: Cảm ơn vì bạn đã đóng góp và đồng hành cùng chúng tôi trong thời gian qua. Rất tiếc từ nay không được làm việc cùng bạn nữa. Chúc bạn may mắn.
HONNE: Làm sao không gây sốc cho người bị sa thải và vẫn giữ thái độ lịch sự.

Khi sa thải nhân công ở Mỹ:
TATEMAE: You are fired! Get out of here!
HONNE: Bạn bị sa thải! Giờ thì mau biến đi!
Ở Mỹ thì TATEMAE và HONNE là một vì chẳng cần lịch sự gì.

Tình cảm
Tatemae: Anh thích em vì em quan tâm tới người khác. Anh chưa thấy ai tốt với mọi người như em.
Honne: Người ngon đấy. Xôi thịt nhất trong đám bạn.

Tình cảm của bạn nữ
Tatemae: Em thích anh không phải vì anh là V. kiều mà vì anh vui tính, phong cách sống phóng khoáng.
Honne: Đồ keo kiệt, tôi chỉ thích việc anh giúp tôi đi định cư sau đó sẽ đá đít anh cho bỏ thói keo.

Khi phỏng vấn xin việc
Tatemae: Tôi mong muốn đóng góp cho sự phát triển của công ty và phát triển sự nghiệp bản thân.
Honne: Đãi ngộ có tốt không nhỉ?

KẾT LUẬN CỦA MARK
HONNE và TATEMAE hoàn toàn không có nghĩa xấu mà thường là dùng vào mục đích giữ lịch sự, giữ lễ nghĩa để đối phương không cảm thấy khó chịu hay phản cảm. Honne và Tatemae thường xuất hiện ở các nền văn hóa lễ nghĩa như tại Anh, Nhật. Vì thế, dân Anh, dân Nhật hay bị dân lục địa gọi là giả dối. Theo tôi thì họ không giả dối, họ chỉ lịch sự và có lễ nghĩa thôi.

Người Mỹ thì thường nói thẳng Honne mà không dùng Tatemae. Nhưng điều đó không có nghĩa là họ luôn thế. Trong các cuộc họp trang trọng họ vẫn dùng Honne và Tatemae như người Nhật. Người Mỹ có lễ nghĩa vẫn luôn lịch sự và đối đãi bằng Tatemae. Họ chỉ không dùng Tatemae nếu họ thân quen và tin tưởng bạn và phải trong môi trường không trang trọng.

Tóm lại thì người Nhật có thật lòng không? Còn tùy bạn là ai và bạn có thật lòng không. Và người Nhật chỉ chơi với người cùng đẳng cấp hay cùng nhóm, không chơi lẫn lộn. Với người không cùng đẳng cấp, không cùng nhóm, họ chẳng bao giờ dùng HONNE mà chỉ dùng TATEMAE thôi. Lý do? Vì họ không muốn kết thân và/hay gặp rắc rối với bạn. Nếu bạn muốn họ dùng HONNE với bạn thì bạn phải đặc biệt (IQ cao, thể thao giỏi, đẹp, v.v...) hoặc có mối quan hệ đặc biệt với họ.
Mark