Lòng biết ơn tư lợi và lòng biết ơn công chính

Lòng biết ơn (gratitude) có vai trò rất quan trọng trong đời sống, nhưng không dễ để thực hành đúng. Tôi lấy ví dụ thế này: Nếu ai đem tới lợi ích, tiền bạc cho bạn, bạn cảm ơn họ. Điều đó có đúng không?

Thoạt nhìn thì có vẻ đúng. Nhưng theo tôi đó không phải là lòng biết ơn thật sự mà là lòng biết ơn kiểu tư lợi, tức là phải có lợi lộc thì mới biết ơn. Nhiều người biết ơn cha mẹ, thầy cô, lãnh đạo theo đúng kiểu đạo đức nho giáo. Nhưng ở những nước như thế con người thường chỉ chờ ban phát lợi lộc, sống không tự lập và ra đường thường xâm hại lợi ích của người khác. Kiểu biết ơn tư lợi này sẽ dẫn tới căn bệnh sùng bái cá nhân. Không hiếm người sùng bái cha mẹ (cha mẹ mình thôi chứ cha mẹ người khác có cho ăn hay yêu thương đâu mà sùng bái), thậm chí sùng bái bản thân. Lòng biết ơn cha mẹ kiểu nho giáo chỉ đơn giản là sùng bái cá nhân, không phải lòng biết ơn thật sự. Rốt cuộc, con cái cứ ăn bám về tinh thần, vật chất cha mẹ mãi mà không hoàn thiện nhân cách để sống độc lập. Nuôi dưỡng lòng biết ơn kiểu tư lợi thì sớm muộn cũng sẽ gặp rắc rối.

Lòng biết ơn thật sự phải hướng tới lợi ích cộng đồng

Ví dụ nhà thờ thiên chúa giáo rất hay làm bữa ăn từ thiện. Mọi người tới đó ăn, cám ơn cha xứ hay người nhà thờ rồi ra về chăng?

Bạn không thể làm thế. Vì nhà thờ không nhận lòng biết ơn của bạn. Họ sẽ nói là bạn phải cám ơn Chúa, vì Chúa đã ban thức ăn cho bạn chứ không phải nhà thờ ban cho bạn.

Ngay trong các bữa ăn thì trước khi ăn người thiên chúa giáo cũng nói "Cảm ơn Chúa đã ban cho con bữa ăn này" dù rằng người kiếm tiền chi trả có thể là người chủ của gia đình.

Sở dĩ như thế vì trong kinh thánh cấm việc sùng bái cá nhân, sùng bái ngẫu tượng, những thứ sẽ hủy hoại nhân cách và làm mất đi sự công chính. Con cái không phải cám ơn cha mẹ vì bữa ăn, mà cám ơn Chúa.

Bằng cách này, con người được chỉ dạy sự công tâm và tránh sự sùng bái cá nhân. Thông qua đó, nếu bạn muốn làm việc tốt, bạn phải làm việc công ích và không được kể công hay kể khổ. Vì chỉ có thể cảm ơn Chúa - chứ không phải cá nhân nào đó ban phát lợi ích cho bạn - nên bạn chỉ có thể thực hiện lòng biết ơn bằng cách làm việc đúng đắn theo như lời Chúa dạy, từ đó rèn luyện nhân cách và làm việc công ích cho cộng đồng.

Nếu bạn chỉ tới một nơi nhận bố thí vật phẩm, tiền bạc, mà không thực sự biết ơn, hay biết ơn cá nhân (biết ơn kiểu tư lợi) thì bạn sẽ không hoàn thiện nhân cách và sẽ nghèo và nhận bố thí dài dài. Điều đó tốt cho bạn, hay cho xã hội không? Bạn sẽ làm gì để báo đáp lòng biết ơn (nếu có) hay sẽ chỉ tiếp tục nhận bố thí và biết ơn xuông? Nếu chỉ nhận bố thí và biết ơn trong lòng mà thành công, thì cuộc đời bạn cũng như xã hội của bạn sẽ không đổi và sẽ sa vào vòng xoáy ăn xin - bố thí mãi.

Làm từ thiện không được để người khác biết ơn mình

Nếu làm từ thiện mà người khác biết ơn bạn thì đó không phải là từ thiện thật sự. Đó là bố thí, sẽ thường sẽ mang tới kèm với mặc cảm tự ti. Bạn cho một người tiền thì cũng cho họ thêm mặc cảm tự ti. Làm từ thiện đúng không dễ, vì sẽ cần làm sao để họ không mặc cảm tự ti khi nhận tiền, tức là họ cần biết ơn một đấng cao siêu, như Chúa chẳng hạn, chứ không phải là biết ơn bạn.

Vì nếu biết ơn thì họ mới tự thân vận động sao cho xứng đáng với gì họ được nhận, tức là làm theo giáo lý được chỉ dạy như phải sống trung thực, lao động chăm chỉ. Còn nếu họ chỉ nhận từ cá nhân, họ thậm chí chẳng biết ơn, hoặc chỉ sùng bái cá nhân và muốn được bố thí nhiều hơn, hết lần này qua lần khác.

Vì nhận bố thí không hề có cam kết gì, nên mãi mãi họ chỉ đi ăn xin. Lâu dần họ cũng chẳng còn biết ơn mà coi đó là hiển nhiên họ được nhận. Hơn nữa, suy cho cùng, người bố thí cũng có động cơ riêng mà người ăn xin cảm nhận được nên chẳng có lòng biết ơn gì phát sinh. Một bên cần bố thí để cảm giác mình tốt, một bên cần đồ ăn để chống đói, cả hai bên đều chỉ lợi dụng nhau thì cần gì ai biết ơn ai?

Thực hành lòng biết ơn đúng

Cảm ơn người khác vì họ làm tốt việc của họ và làm việc đúng đắn, không phải vì làm lợi cho bạn.
Không ghi nợ, kể công hay kể khổ với người khác. Làm việc tốt là để cho đi không phải ghi nợ.
Giữ gìn vệ sinh công cộng để cộng đồng, xã hội tốt hơn.

Làm việc đúng đắn, việc công ích để thể hiện lòng biết ơn: Hãy làm việc của bạn một cách đúng đắn, có trách nhiệm, giúp người khác sống tốt hơn. Nếu bạn nhận ơn huệ của ai đó, hãy sống tốt hơn và trả lại cho cộng đồng.

Nếu một người đòi bạn trả ơn, bạn không có nghĩa vụ làm thế. Vì họ ghi nợ bạn mà thôi. Điều này rất quan trọng vì nhiều người sẽ đòi nợ bạn cả đời mà nếu bạn cứ è cổ ra trả thì bạn sẽ bị thao túng và chẳng làm được gì cho bản thân hay xã hội.

Thực hành lòng biết ơn đúng đòi hỏi tránh biết ơn kiểu tư lợi, tránh sùng bái cá nhân và tuyệt đối tránh việc bị ghi nợ hay phải trả nợ.
-mark-